Στα μυστικά του "βάλτου" - Προσέγγιση των ψευδοεπιστημών Ι

Προσοχή ακολουθεί σεντονειάδα παραλληρηματικού τύπου!

Tον υποφαινόμενο τον έχει απασχολήσει πολύ ένα θέμα τελευταία, το οποίο φυσικά πάλι δεν έχει να κάνει με ακτιβιστές των μπλογκζ αλλά με τους τσαρλατάνους, σκοταδιστές γνώστες από τη μία πλευρά και με τα άμοιρα πρόβατα που κάνοντας μπεεε, προσπαθούν να πείσουν άπαντες για την ορθότητα ψευτοεπιστημονικών ισχυρισμών και μυθοπλασιών. Πιστεύω ότι στους περισσότερους από εσάς σας έχει τύχει περιστατικό, όπου κάποιος επέμενε για την αλήθεια πίσω από UFO, την αλχημεία, το θεραπευτικό άγγιγμα, τη «θεωρία» των δημιουργηστών κτλ και απλά ο άλλος δεν μπορούσε να δεχθεί την έλλειψη της όποιας επιστημονικής βάσης πίσω από την ιδέα που υποστήριζε.

Για το λόγο αυτό θα κάνω μια απόπειρα να καταγράψω τί είναι ψευδοεπιστήμη (pseudoscience), ποιοί την προωθούν με πάθος, πώς μπορεί κάποιος να την αναγνωρίσει πριν του προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στον εγκέφαλο. Όπως λέει και ο Φουκουγιάμα η ιστορία του ανθρώπου δεν μπορεί να ολοκληρωθεί αν δεν προηγηθεί το τέλος της επιστήμης και πάντα κάποιοι με κριτήριο τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους και την προβολή τους ή της ιδεολογίας τους, σιγά σιγά προσπαθούν να διαβρώσουν την επιστημονική βάση. Μπορεί να πει κάποιος ότι αυτό δεν έχει κάποιο σοβαρό αποτέλεσμα καθώς η επιστήμη είναι δυναμική και αυτοοργανώνεται με αναδημιουργικό και αυτοδιορθωτικό τρόπο αλλά η παρα-πληροφορία και το ψευδές παραμένει σφηνωμένο στα μυαλά μας, σε σημείο ώστε να μην μπορούμε να διακρίνουμε την επιστημονική αλήθεια από το μύθο.

Ας τα πάρουμε όμως ένα ένα. Ένας ορισμός που δίνεται για τις ψευδοεπιστήμες είναι ότι πρόκειται για χώρους που μιμούνται επιστημονικές πρακτικές και πρωτόκολλα αλλά τους λείπουν αποδεκτές εξηγήσεις για αυτά που στηρίζουν, όπως και επιστημονική επαλήθευση των δεδομένων τους. Για το λόγο αυτό οι ψευδοεπιστήμες δεν μπορούν να αντισταθούν σε όποια κριτική ή αμφισβήτηση καθώς τα δεδομένα τους έρχονται σε πλήρη ρήξη με φυσικούς νόμους, τη λογική κτλ. Άρα αφού δεν έχουν κάποια θεμελιώδη επιστημονική υπόσταση ποιούς εξυπηρετεί και γιατί? Αυτοί που «πουλούν» τις ψευδοεπιστήμες, προσπαθούν να βγάλουν κέρδος χρησιμοποιώντας έξυπνα τεχνικές της κοινωνικής ψυχολογίας και της πειθούς, ώστε να απομακρύνουν την αμφισβήτηση και το σκεπτικισμό και πολύ απλά να πουλήσουν. Εκμεταλλεύονται την ελπίδα του καθενός και πατώντας στην άγνοια και το φόβο που έχουν ορισμένοι για την επιστήμη (προϊόντα Φράνκενσταϊν, καταστροφή του περιβάλλοντος,πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρείες κτλ) κάμπτουν την αντίσταση του καταναλωτή, προβάλλοντας και κάποια ψευδο-έρευνα στο μεταξύ, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερο καταναλωτικό κοινό, οπαδούς και να ελαχιστοποιήσουν τις φωνές της λογικής με το επιχείρημα «Αφού μας αποδέχεται ο κόσμος άρα έχουμε δίκιο».

Βάσει όμως ποιών χαρακτηριστικών μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει μία ψευδοεπιστήμη. Ένα σημαντικό στοιχείο προς αυτή την κατεύθυνση είναι ότι το ψευδο-πεδίο έχει εξελιχθεί ελάχιστα από τη στιγμή που παρουσιάστηκε, ενώ οι ελάχιστοι πειραματισμοί και η έρευνα πίσω από την όποια «θεωρία», έχουν σκοπό να εδραιώσουν την πίστη σε αυτό δογματικά παρά να την επαληθεύσουν, να την επεκτείνουν ή ακόμα και να την αμφισβητήσουν. Ακόμη οι ψευδοεπιστημονικές βάσεις της όποιας θεωρίας υποστηρίζονται από τους οπαδούς τους ως αλάθητες, που δεν επιδέχονται καμίας αμφισβήτησης ή αλλαγής, πράγμα που θυμίζει το δόγμα «Πίστευε και μή ερεύνα». Φυσικά σε τέτοιες περιπτώσεις δεν μιλάμε για μελετητές ή επιστήμονες αλλά για πιστούς, οπαδούς και όποιοδήποτε χαρακτηρισμό δεν αφορά την ατομική κρίση και ευφυία.

Παραδείγματα ψευδοεπιστημών

-Βιολογία

Θεωρία της Δημιουργίας: Η εποποιοία της βλακείας.Το πιο χτυπητό παράδειγμα, όπου οι υποστηρικτές της πιστεύουν ότι το σύμπαν έχει ηλικία 6000 χρόνια και ερμηνεύουν την εμφάνιση της ζωής με βάσει την Παλαιά Διαθήκη ανακατεύοντας τη μεταφυσική με τη βιολογία.

-Χημεία

Από που να αρχίσει κανείς. Από νέα επαναστατικά καύσιμα, τα οποία οι μεγάλες εταιρείες καυσίμων δεν κυκλοφορούν στην αγορά ώστε να μην μειωθούν τα κέρδη τους από την εκμετάλλευση του πετρελαίου μέχρι χάπια αδυνατίσματος, που «λυώνουν» το λίπος και κρέμες, που εξαφανίζουν τις ρυτίδες, φτιαγμένες από το κέλυφος σαλιγκαριού.

-Φυσική

Πραγματικά τον χώρο της Φυσικής τον έχουν βιάσει παρα φύσει άπειρες φορές. Έχουν εισάγει νέες μορφές ενέργειας που καταπίνουν πλοία και αεροπλάνα στο τρίγωνο των Βερμούδων, προσπάθησαν να προσδώσουν σε ανατολικές φιλοσοφίες το ότι έχουν ερμηνεύσει υποατομικά φαινόμενα και την κβαντομηχανική από τότε (Τhe Tao of Physics, Fontana 1975) πέφτοντας για άλλη μια φορά στο παράδειγμα του Νοστράδαμου (προσπάθεια εξήγησης ποιητικής μεταφοράς και αλληγορίας ώστε να ταιριάζει πάσει θυσία στο τώρα) με τα γνωστά αποτελέσματα. Φυσικά δεν μπορεί να λείπει και η μεγαλειώδης πατάτα των Pons και Fleishman το 1989, δύο φυσικών που υποστήριξαν στον τύπο κι όχι σε επιστημονικά περιοδικά, ότι ανακάλυψαν την ψυχρή σύντηξη, δίχως ποτέ να μπορέσουν να το αποδείξουν ή να αναπαράγουν τα αποτελέσματά τους αλλά και η μανία με τα σύμβολα στους αγρούς, που γέννησε τον σεβαστό «επιστημονικό» κλάδο της δημητριακολογίας (cereology).

Στην επόμενη ανάρτηση έρχονται και οι «καυτές» ψευδοεπιστημονικές αναζητήσεις στο χώρο της ιατρικής με την ομοιοπαθητική και το βελονισμό ως παραδείγματα αλλά και στο χώρο της ψυχολογίας, που θα ενδιαφέρει όσους πιστεύουν στο μάτι, τα μέντιουμ και τα άστρα. Ίσως μιλήσει και ο Τομ Κρούζ περί Σαϊεντολογίας, ανάλογα με την απήχηση που θα έχει το θέμα.